Neem contact op
Postbus 115
4300 AC  Zierikzee

ZIERIKZEE-MONUMENTENSTAD

Sint Lievensmonstertoren

Het stadssilhouet wordt beheerst door de Sint Lievensmonstertoren. Die naam is voor de inwoners veel te lang; voor hen is het de Dikke Toren. Tussen de vele monumenten die Zierikzee rijk is, neemt deze reus een bijzondere plaats in. Met z’n ongeveer 62 meter steekt de onafgebouwde kolos fors de lucht in. De toren is het symbool van durf en eigenzinnigheid. Voor de Zierikzeeënaars heeft de Dikke Toren vooral gevoelswaarde. Wanneer de toren weer in het vizier komt na een lange reis, pas dan voelen zij zich weer echt thuis. Als trouwe wachter bleef de toren waar de tonelen wisselden. Tijden van welvaart werden afgewisseld door tegenslagen in de vorm van overstromingen en soortgelijk onheil. Belegeringen door Spanjaarden, Fransen en Engelsen gingen aan de dikke kolos voorbij. Hij bleef op zijn post als het schijnbaar altijd blijvende element. De welvaart die Zierikzee vooral in de 14e eeuw kende, vond haar weerklank in een imposante kerk. Dit laat-gotische bedehuis was de grootste kerk van Zeeland. In het rijtje van de Sint Jan in Den Bosch, de Bavokerk in Haarlem en de Janskerk in Gouda paste ook die van Zierikzee.
DE BOUW
Bij de Sint Lievensmonsterkerk moest een toren komen, die daar door grootte, omvang en allure een waardige aanvulling op zou vormen. Deze kerk, een kathedraal, een pronkjuweel en het absolute toppunt van de Zierikzeese monumenten, werd als gevolg van een brand in 1832 zwaar beschadigd. 
Op 4 of 6 mei 1454 werd een start gemaakt met het fundament van de toren die de welvaart en het belang van Zierikzee als stad moest onderstrepen. Aangenomen wordt dat de Mechelse bouwmeester Andries I Keldermans (1400-1488) de architect is geweest. 
Onder leiding van zijn broer Anthonis (Antoon I 1440-1512) en diens zoon Rombout II (1460-1531) Keldermans werd de bouw voortgezet. De rijke versieringen van de toren zijn typerend voor de stijl van de familie Keldermans. Het is de Brabantse gotiek van haar beste kant. 

In Mechelen staat de beeldbepalende Sint-Romboutstoren met een hoogte van ruim 97 meter. Een op de Sint Lievensmonstertoren gelijkende toren waarvan de funderingswerken startten in 1449. Ook deze toren heeft nooit zijn uiteindelijke hoogte van ongeveer 167 meter gekregen. Geldproblemen waren daarvoor de oorzaak.

Aangenomen wordt ook dat het werk aan het fundament van de Sint Lievensmonstertoren zo'n 25/30 jaar in beslag heeft genomen. Hieraan is niet doorlopend gewerkt. De stadsbrand van 1466, die onder meer het westelijk deel van de kerk trof, heeft voor oponthoud gezorgd. De bouw van een nieuwe kerk kreeg prioriteit. 
Maar er was ook andere oorzaak. Zo was het zaak het fundament zo stevig mogelijk te maken. De bouwput was wellicht zo'n 8 meter diep. Mogelijk was het ook nodig de grond te laten inklinken.
 
De funderingswerken geven een beeld van de pretenties van de Zierikzeeënaars. De omvang van de voet van de toren bedraagt 24,5 bij 24,5 vierkante meter. Daarentegen die van de Utrechtse Domtoren, met 112 meter de hoogste kerktoren van ons land, 19,5 bij 19,5 vierkante meter. Omdat de bouwput geen schade mocht veroorzaken aan de kerk werd de toren niet aan de kerk vastgebouwd. Hoewel rekening gehouden werd met het later bouwen van een verbinding bleef er een vrijwel onbebouwde open ruimte van ongeveer 8 meter over. Dat gebeurde bewust zodat de graafwerkzaamheden geen schade aan de kerk zouden veroorzaken. Onder meer werden balken in deze fundering verwerkt. 

Met de bouw vanaf de grond is begonnen omstreeks 1480 en ongeveer 30 jaar later, rond 1510, werd de huidige hoogte van de toren bereikt, zo wees onderzoek door bouwhistoricus dr.ing. H. Janse uit. 
Het is de bedoeling geweest de toren en de kerk met elkaar te verbinden. Aan de oostzijde van de toren zijn de beoogde aansluitingen te zien voor overwelving van de tussenliggende ruimte. Daartoe is het niet gekomen. De noodzaak was er niet en vermoedelijk heeft men ook het geld er niet voor gehad. In plaats daarvan werden twee muren tussen toren en kerk opgetrokken, zonder overdekking. Aan de westzijde van het kerkgebouw bevond zich een deur waardoor het mogelijk was om door de toren de kerk binnen te lopen. De kerk had ook portalen aan de zuid- en noordzijde die als regel gebruikt bleven.
BUITENZIJDE
De toren is opgetrokken met enkele miljoenen bakstenen. Ze kwamen onder andere uit de omgeving van Dordrecht, Rotterdam en Gouda.
De buitenkant werd bekleed met het duurdere natuursteen. De kleine witte blokken van zandhoudende kalksteen komen uit de streek ten noorden en oosten van Brussel. Deze steen wordt Brabantse witte arduin genoemd. Bekender is de naam Gobertanger naar één van de vindplaatsen. Voor ingewikkelder werk, zoals voor de steunberen en pinakels, werd de Vlaamse witte arduin of Ledesteen gebruikt, afkomstig uit de gebieden ten westen van Brussel. Vanaf ongeveer 1490 werd Bentheimer zandsteen verwerkt uit het gelijknamige graafschap. Ook werd een blauwe kolenkalksteen gebruikt, die afkomstig was uit de Henegouwse groeven van onder andere Ecaussines. Deze steen werd aangeduid als blauwe arduin of Escosijnse steen.
In een periode van ongeveer 30 jaar kwam de toren in haar huidige vorm gereed, dat wil zeggen tot de eerste omloop. Toen, omstreeks 1510, werd de bouw gestaakt. Minder goede tijden waren aangebroken. De stad verarmde en de middelen ontbraken om de toren te voltooien. De bouwkosten van de toren, zoals die verwezenlijkt was, bedroegen niet minder dan bijna F 100.000,- , een fabelachtig hoog bedrag. Lang werd aangenomen dat de toren zo´n 180 a 200 meter hoog had moeten worden. Th. Haakma Wagenaar heeft met deze opvatting korte metten gemaakt. Op basis van een ingenieuze studie van het moeilijk te interpreteren bekroningsontwerp van de toren, berekende hij dat deze ongeveer 130 meter hoog had moeten worden. Dat is desalniettemin een respectabele hoogte en nog altijd meer dan de Utrechtse Domtoren. De niet afgebouwde toren kreeg tenslotte nog een overkragende lijst. Bovenop werd een klokkehuis met nooddak gebouwd. Dit kwam vermoedelijk in de jaren dertig van de 16de eeuw gereed. In de loop van de tijd verloor de toren veel van zijn schoonheid. Talrijke versieringen verdwenen, vooral in de 18de eeuw. De houten torenbekroning werd in 1836 afgebroken. In 1839/1840 werd een nieuwe kap gebouwd. Bovendien werden een kroonlijst en een balustrade aangebracht.
 
Voor het stadsbestuur was de toren een zware last. Herhaaldelijk gingen stemmen op om het gevaarte af te breken. Tenslotte ging de toren in 1881 over naar het Rijk. De gemeente en het Rijk betaalden ieder hun aandeel in de noodzakelijke restauratie, die in de periode 1883-1897 werd uitgevoerd onder leiding van architect E.J. Margry. Naast herstel vonden er ook minder gelukkige ingrepen plaats. In een zinloze poging de toren een spitser aanzien te geven werden de steunberen gedeeltelijk weggebroken. Een aanzienlijke verbetering was het wegnemen van de kroonlijst. Tijdens het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog werd de toren aan de zuidzijde zwaar beschadigd door geallieerd geschut, dat vanaf het bevrijde Noord-Beveland vuurde. In de jaren 1957-1972 werd de toren opnieuw gerestaureerd. Toen verving men onder meer de kap door de huidige, die doet denken aan het vroegere klokkenhuis. Bovenop werd een windvaan in de vorm van een scheepje geplaatst. Ter vervanging van de kwetsbare zandsteen, waarvan het gebruik niet meer is toegestaan, gebruikte men bazaltlava. Ook de balustrade werd  vervangen en de steunberen kregen hun oorspronkelijke hoogte terug. De zo typerende versieringen werden voor een groot deel weer aangebracht dankzij de inzet van een aantal beeldhouwers.
De tonelen wisselden, maar onze trouwe wachter bleef. Nu omstuwd door duizenden toeristen, waarvan een groot deel de moed heeft de 281 treden omhoog en 279 treden naar beneden te gaan. Hun inspanning wordt beloond. Het uitzicht over de stad en de verre omgeving is een ervaring, die geen enkele bezoeker van Zierikzee mag missen. Onze oude wachter laat hen graag delen in de charme van Zierikzee.
bewerkte tekst van Huib Uil, gemeentearchivaris

SCULPTUUR VAN EEN ZEESLAG

In de toren staat sinds 1976 een beeld, dat de zeeslag in 1304 op de Gouwe uitbeeldt. Dit zeeslag-monument is vervaardigd door Haarlemse beeldhouwer Eric Claus. Claus is een vertegenwoordiger van de hedendaagse klassieke beeldhouwkunst. Vanaf begin jaren 60 wordt zijn werk op veel plaatsen in Nederland in de openbare ruimte geïnstalleerd.
WISSELENDE EXPOSITIE’S
De VVV is uitbater van de Dikke Toren. Elk jaar is er een presentatie te lezen en te zien georganiseerd door werkgroepen in samenwerking met de VVV. Dit jaar (2019) wordt de invulling net even anders vanwege de restauratie. Wat is er te zien?
De Walk of Fame III van 1900 tot heden zou de afsluitende presentatie zijn van een serie van drie. Het is nu niet mogelijk om de historische kostuums, die bij deze presentatie horen, tentoon te stellen. De Walk of Fame III staat in juli en augustus in de Noordhavenpoort en is volgend jaar te zien in de Dikke Toren. In de Dikke Toren is er naar aanleiding van de viering van 800 jaar Stadsrechten aansluitend een middeleeuws tafereel te zien van deze periode met rekwisieten van de Rederijkers.
Kinderen kunnen op de foto in de Gravenstoel tijdens zijn afwezigheid. Klavecimbelbouwer en schilder Matthijs Mijnders heeft daarbij treffend de graven Willem I en II geschilderd, de schenkers van de Stadsrechten. Beide hebben hun stempel gedrukt op de Stadsrechten met privileges die aan Zierikzee werden gegund. Graaf Willem I rond 1219 met de eerste Stadsrechten en Graaf Willem II in 1248 met de vernieuwde Stadsrechten.
De graven Van Holland en Zeeland verbleven daarbij in het Gravenhof, dat op het terrein voor de Dikke Toren heeft gestaan. Op de verdiepingen organiseert Centree bijzondere kunstprojecten. Rosalinde van Ingen Schenau presenteert haar bijzondere bloemenkunst Omnia Temporaria – alles tijdelijk op de verdiepingen. Een passende metafoor bij de presentaties dit jaar. ‘O Kijk, Zierik langs de Ee!’ georganiseerd door Jolien Hemmes van de Stichting Vlam is in de stad te zien. Op de schuttingen bij de Dikke Toren hangen foto's en informatie over de opgravingen, die in 1979 rond de Nieuwe Kerk zijn gedaan, met kijkjes in de 12e en zelfs de 10e eeuw.
De Dikke Toren zal tijdens de restauratie soms gesloten zijn. Dit staat aangegeven bij de Dikke Toren. De toegang is gratis. Klimmen kost geld, maar dan hebben de klimmers er ook het middeleeuwse stratenpatroon en het weidse uitzicht erbij. Kortingskaartjes voor de klim zijn verkrijgbaar bij de VVV aan de Oude Haven. 

RESTAURATIE

Stichting Monumentenbezit (MBZ) is de eigenaar van de Dikke Toren. MBZ is een landelijke beheersorganisatie voor cultuurhistorisch waardevolle gebouwen.


Vrijwel ieder type monument zit in hun portefeuille: kerken, kastelen of buitenplaatsen, vestingwerken, ruïnes, woonhuizen, gedenknaalden en grafmonumenten. De Dikke Toren in Zierikzee is daar één van. 

MBZ deed in 2019 groot onderhoud aan de toren. In maart 2019 werd begonnen met het plaatsen van een indrukwekkende steiger aan de zuid- en westkant van de toren. 

 

De werkzaamheden bestonden uit restauratie van metsel- en voegwerk en het opnieuw zetten van het glas-in-lood in de ramen.

Op 3 januari 2018  brak een stuk van de torenversiering (pinakel) af in een storm. Drie andere pinakels werden toen uit voorzorg gedemonteerd. Ook deze pikanels worden gerestaureerd en teruggeplaatst.

Eind juni 2019 was het project afgerond. 
Eb en Vloed. foto Zierikzee-Monumentenstad.nl
‘EB EN VLOED’
Aan de voet van de Sint Lievensmonstertoren staat op het gazon een prachtig roestvrijstalen kunstwerk wat de naam ‘Eb en Vloed’ meekreeg. Het kunstwerk werd in 2002 door toenmalig burgemeester Asselbergs van de gemeente Schouwen-Duiveland onthuld.
 
Petrus Alphonsius Maria (Piet) Slegers, geboren in Mierlo op 13 juli 1923 en overleden in Velp op 18 juni 2016, was een Nederlands beeldhouwer en omgevingskunstenaar.
 
Zijn kunstwerk is een cadeau aan de gemeente Schouwen-Duiveland  van de Koninklijke Zeelandia Groep uit Zierikzee in verband  met het 100-jarig bestaan van het bedrijf.
OORSPRONKELIJKE HOOGTE
De Sint Lievensmonstertoren bereikte op 29 november 2019 even haar oorspronkelijk bedoelde hoogte van 180 à 200 meter. 
Met lasers werd zichtbaar gemaakt hoe het bouwwerk er had komen uit te zien, als de stad aan het begin van de zestiende eeuw nog genoeg geld over had gehad voor dit prestigieuze bouwwerk.
De laserprojectie was te zien tussen 16.45 en 19.00 uur en was onderdeel van de afsluiting van het jubileumjaar van de 80-jarige erfgoedvereniging Stad en Lande. 
BEZOEKERS:
De 'Dikke Toren' heeft in 2013 48.000 bezoekers getrokken. Velen van hen maakten toen voor 2 euro de tocht naar boven; de rest bezocht een expositie of voorstelling in dit ‘landmark’ van Zierikzee. De VVV exploiteerde de toren vanaf 2010 voor het eerst.
 
Op zaterdag 7 november 2015 kreeg de Dikke Toren haar 65.000-ste bezoeker van het seizoen 2015 binnen. De familie Meijerink uit het Drentse Ruinen werd verrast met een bloemetje en een informatiemap uit handen van directeur Patrick Polie van de provinciale VVV en van Karin Boot, inspiratiemedewerker bij de VVV Zierikzee.
Op woensdag 30 december kreeg de Dikke Toren haar 70.000-ste bezoeker van het seizoen 2015 binnen. Lindy Eisink (6 jaar) uit Enschede beklom de toren met haar ouders en broertje. Torenwachter Hans Baris overhandigde Lindy een bloemetje.
Op vrijdag 28 oktober 2016 was de  85.000ste bezoeker een lid van de familie Bessems uit het Limburgse Bunde.

Op 22 december 2018 mocht de toren haar 100.000e bezoeker verwelkomen. Janine Adam uit Zierikzee was samen met haar vriendin de gelukkige. De geboren Zierikzeese is, na 32 jaar in Burgh-Haamstede gewoond te hebben, weer terug in Zierikzee en bracht daarom een bezoek aan de Dikke Toren. In 2017 brachten 90.000 mensen een bezoek.

Doordat de VVV Zeeland het huurcontract in 2020 niet heeft kunnen verlengen is de toren in het zomerseizoen 2020 gesloten geweest.  Vanaf september 2020 is de toren voor publiek voor korte tijd geopend geweest, maar door Corona-beperkingen  toch weer gesloten.
MEER INFORMATIE
Adres: Kerkplein 2, 4301 EE Zierikzee

OPENINGSTIJDEN:
Voorjaarsvakantie:
18 februari t/m 5 maart; dinsdag t/m zondag 10.00 – 16.00 uur

8 April t/m 31 oktober:
dinsdag t/m zondag 10.00 – 17.00 uur

November:
1 t/m 12 november; dinsdag t/m zondag 10.00 – 16.00 uur

December:
16 + 23 december 10.00 – 16.00 uur
27 t/m 31 december 10.00 – 16.00 uur

Januari 2024:
2 t/m 7 januari 10.00 – 16.00 uur
Entree: 2,50,-

TOEGANG:
* Houdt er rekening mee dat er géén lift in de toren aanwezig is.
 
ZIE OOK:
– St. Lievensmonsterkerk 
– Zeeslag sculptuur
– Eb en Vloed

artikel geplaatst: 01-10-2014

laatste update: 17-11-2023

Share by: