Neem contact op
Postbus 115
4300 AC  Zierikzee

ZIERIKZEE-MONUMENTENSTAD


gravensteen

Gravensteen
Midden in het centrum van Zierikzee staat een pand centraal waarvan de eerste aanblik leert dat het van hoge ouderdom is en dat het een bijzondere bestemming heeft gehad. De naam ervan -het Gravensteen- moeten we letterlijk opvatten: het steen (gebouw) van de graaf, in dit geval de graaf van Holland, Zeeland en West-Friesland.
 
Zierikzee was een stad, die rechtstreeks onder de graaf viel. Hier zetelde ook de belangrijkste ambtenaar, de rentmeester van Zeeland beoosten Schelde. Hij was een machtig man, wiens rechtsgebied zich uitstrekte van Sommelsdijk op Goeree-Overflakee tot en met Tholen. De rentmeester zorgde niet alleen voor het geld van de graaf, hij beheerde ook diens goederen. Bovendien was hij ook op bestuurlijk terrein een machtig man. Daarenboven had hij rechterlijke bevoegdheden. Het Gravensteen bood onderdak aan de rentmeester en zijn ambtenaren, maar ook aan de vierschaar, de rechtbank van vroeger dagen. Ook was op de begane grond de woning van de cipier te vinden. Op de tweede verdieping en de zolder werden de misdadigers opgesloten. In het bijzonder de gijzelkamer aan de voorzijde geeft ons een treffend beeld onder welke omstandigheden de criminelen werden vastgehouden. De talloze inscripties, waarvan de oudste uit 1577 dateert, zijn een herinnering aan de gevangenen van weleer. Onder meer Duinkerker kapers zaten hier opgesloten.
In 1358 werd begonnen met de bouw van een Gravensteen op de plaats van het huidige gebouw. 165 jaar later was dat echter zodanig in verval geraakt dat besloten moest worden om tot nieuwbouw over te gaan.
In 1524 werd begonnen met de bouw van een nieuw Gravensteen omdat de oude ‘geheel ende al desolaet ende in ruyne vervallen lach’. Twee jaar later was het werk afgerond. 
Het ontwerp werd geleverd door de Antwerpse bouwmeester Harman van Aecken. De fraaie smeedijzeren ankers in de voorgevel herinneren aan het Bourgondische en Oostenrijkse huis.
De rekening waarin alle werkzaamheden en de gebruikte materialen worden opgesomd is online te bekijken. Ontsnappen uit het Alcatraz van de Lage Landen was ondenkbaar maar uit twee 16e-eeuwse archiefstukken, afkomstig uit de Rekenkamer van Zeeland (berustend in het Zeeuws Archief), blijkt echter dat sommige gedetineerden het onmogelijke presteerden.
In 1568, twee jaar na de Beeldenstorm, kreeg de metselaar Jan Gheertsz betaald voor geleverd werk. Het was blijkbaar nodig de muren achter het Gravensteen te verhogen aangezien ‘de gevangens daar over wech liepen’. Wellicht klommen ze tijdens het luchten over de muur maar dat was na de arbeid van Jan Gheertsz afgelopen. Er moesten andere manieren gevonden worden waarbij een nieuwe methode weliswaar enorm creatief maar tegelijkertijd ook erg vies was.
Timmerman Philip Jacobsz kreeg in 1570 betaald voor ‘reparatien bij hem gedaen aen sgravensteen […] van gemaect te hebben de private inde grootte hutte daer zekere gevangens deur gebroecken waeren’. Het was enkele gevangenen blijkbaar gelukt door het privaat (de WC) uit het Gravensteen te breken. Het laat zich lezen als een scene uit een slechte B-film. Het Gravensteen verloor zijn functie als gevangenis in 1923.
JAP RAP
De vonnissen werden voor het Gravensteen voltrokken. Voor dat doel werd een houten schavot voor het bordes gebouwd. Het hek werd naar binnen gedraaid en sloot de trap af. Voorafgaand aan de executie kreeg de gevangene nog een maaltijd aangeboden. Deze gebeurtenis werd door een aantal hoogwaardigheidsbekleders bijgewoond. Ook het publiek mocht komen kijken naar deze maaltijd, die volgens de keus van de veroordeelde werd opgediend. Veel misdadigers werden voor het Gravensteen onthoofd, gebrandmerkt of gegeseld. De meest bekende, die zijn dood hier vond, was Jan Machielse van der Made, alias Jan Rap, die in 1784 (zonder maat) door de scherprechter werd opgehangen. Tot 1923 bleef het gebouw in gebruik als huis van bewaring.
In 1967 werd het Gravensteen voor een symbolisch bedrag van één gulden overgedragen aan de gemeente Zierikzee. Hierna werd het pand inwendig gerestaureerd. In 1982/1983 volgde een nieuwe restauratie waarbij de buitenkant veel aandacht kreeg.

In 1984 werd in dit pand het Maritiem Museum gevestigd. Er waren toen onder andere diverse scheepsmodellen te zien en in de kelders werden Nehalennia-vondsten geëxposeerd. In het laatste kwartaal van 2011 werd deze museale collectie verhuisd naar het Stadhuismuseum. De Nehalennia-vondsten vonden hun weg terug naar het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

In 2012 werd het gebouw voor 260.000 euro gerestaureerd. In april van dat jaar nam de Wereldwinkel daarin zijn intrek.
RONDLEIDINGEN
Gelukkig is er aan het interieur niet heel veel veranderd zodat je tijdens een rondleiding een realistische indruk krijgt hoe de mensen onder erbarmelijke omstandigheden gevangen zaten. Niet voor niets deden sommigen er alles aan weg te komen.

Rondleidingen kunnen worden aangevraagd via het Stadhuismuseum. Het is de moeite waard het gebouw te bezichtigen, en af en toe een beetje griezelen in deze gevangenis hoort erbij. Niet als gevangene van de Zierikzeese baljuw, maar -heel eventjes- als gevangene van het verleden.
MADURODAM
Voor degene die echt alles van dit momument willen zien is het aan te bevelen om het schaalmodel van 1:25 van dit pand (inclusief dat van het verderop gelegen Tempelierenhuis en het filiaal van winkelketen Zeeman) te bezichtigen is in miniatuurstad Madurodam in ’s Gravenhage.
PARANORMAAL ONDERZOEK
Op 20 juli 2013 heeft het team van Paranormal Activities onderzoek gedaan in het Gravensteen.
Tijdens dit onderzoek wat in de nachtelijke uren plaatsvond zijn 2 duidelijke orbs (lichtbronnen/-cirkels) op foto vastgelegd. Orbs kunnen eniteiten zijn, geesten/zielen die hun aanwezigheid niet kenbaar maken, maar toch op een foto worden vastgelegd.

Op Electronic Voice Phenomena (EVP) werden drie stemmen vastgelegd.

Meer informatie m.b.t dit onderzoek is te vinden op: www.paranormalactivities.nl/onderzoekgravensteen
De resultaten: www.paranormalactivities.nl/resultatengravensteen

ADRES:
Mol 25
4301 JC Zierikzee
artikel geplaatst: 03-03-2016
laatst gewijzigd 07-01-2020

Share by: