bierbrouwerijen

Bier heeft een rijke en lange geschiedenis, die teruggaat tot de oudheid. Het werd al in het Midden-Oosten en Egypte gebrouwen en was een belangrijke drank, zowel voor de bevolking als voor religieuze ceremonies. In de loop der tijd heeft bier zich ontwikkeld, met verschillende brouwmethoden en smaken die ontstonden in verschillende culturen en periodes. In Nederland is bier een belangrijke drank, met een rijke geschiedenis die teruggaat tot de Romeinse tijd en de ontwikkeling van lokale brouwerijen.

NAAMGEVING

Bier kreeg vanaf 1240 zijn huidige naam in de Nederlanden. Het woord bier is volgens etymologen een afleiding van het Latijn biber ('drank'). In de vroege Middeleeuwen werd bier door monniken gemaakt in kloosters, waar Latijn de voertaal was, maar er zijn ook taalkundigen die denken dat bier is afgeleid van brouwen, dat enigszins hetzelfde klinkt als het Germaanse begrip bewwu ('gerst').

GRUYTBIER

In de Middeleeuwen werd bier een alledaagse drank, vooral omdat het een veiliger alternatief was voor het vervuilde water. Monniken speelden een belangrijke rol in het verbeteren van de brouwmethode en het ontwikkelen van nieuwe biersoorten. In die tijd werd voornamelijk gruytbier gebrouwen.

Gruyt, grutte: een plantenmengsel om bier aroma te geven). Gruyt bestond uit gagel, salie en rozemarijn. Deze kruiden gaven het bier smaak en zorgden voor een betere houdbaarheid.

HOPBIER

Vanaf de negende eeuw kwam hop langzaam op als alternatief voor gruit. Hop neutraliseerde bacteriën beter, bevatte veel vitamine B en zorgde voor een betere conservering dan gruit. De eerste vermelding van het gebruik van hop komt uit 835 uit een Normandische abdij. Duitse kloosters namen het hopgebruik daarna snel over. Met name vanaf de dertiende eeuw nam het hopgebruik enorm toe en werd het de basis van de meeste bieren.

Omstreeks 1450 werd er nagenoeg alleen nog maar hopbier gebouwen, dat lekkerder en gezonder was dan gruitbier. Vanaf toen, tussen de vijftiende en achttiende eeuw, werd Vlaanderen – specifiek de zuidelijke Westhoek en de Denderstreek – de 'hoptuin' van Europa.

HERBARIUM

Het Stadhuismuseum bezit in haar collectie een Herbarium, Latijn voor een verzameling van gedroogde planten. Dit Herbarium (1727 tot 1752) is een van de oudste van Nederland. Waarschijnlijk is het samengesteld in Leiden. Het Herbarium telt 371 losse bladen handgeschept papier waarvan 348 met planten.

In de vitrine in de Thesaurierskamer van het museum is een deel van de 348 handgeschepte papieren vellen te vinden. Het museum laat slechts een klein aantal bladen zien om de schadelijke invloed van licht te beperken. Ze worden regelmatig gewisseld met exemplaren uit het depot.

Het Herbarium uit Zierikzee is door Diederica Schutter bij haar overlijden in 1838 nagelaten aan haar broers in Oosterland. Zij woonde vlakbij de botanische tuin in Utrecht. De familie in Zeeland heeft het Herbarium heel goed bewaard. Het heeft zelfs de Watersnoodramp doorstaan en uiteindelijk is het in 2008 aan het Stadhuismuseum geschonken.

Recent onderzoek door Naturalis wijst uit dat dit Herbarium waarschijnlijk in het bezit is geweest van Jacob Ligtvoet. Ligtvoet begint in 1703 in de Leidse Hortus, waar hij van 1723 tot 1752 de hoofdtuinman is. Hij werkt tot 1730 onder Herman Boerhaave (1668-1738). Als tuinman heeft hij de mogelijkheid om planten uit de tuin te verzamelen, zowel inheemse als exotische soorten. Vermoedelijk heeft Ligtvoet het Herbarium ook samengesteld. Toen in 1752 de tuinman van Boerhaave overleed, zat er bij zijn erfenis een dertiendelig Herbarium. De planten uit dat Herbarium zijn op dezelfde manier opgeplakt als die in Zierikzee. Dit Herbarium is een unieke getuigenis van belangrijke ontwikkelingen in de categorisering van plantensoorten. De beschrijvingen op de oudste etiketten dateren uit een periode lang voor de komst van Carl Linnaeus (1707-1778). Wel 175 planten gaan vergezeld van etiketten met beschrijvingen uit de catalogus die Herman Boerhaave in 1710 en in 1719 publiceert. De catalogus van Boerhaave wordt in de eerste helft van de 18de eeuw in de botanische tuinen van Leiden en Utrecht gebruikt.

Na Ligtvoets dood in 1752 wordt het Herbarium verkocht. Het duikt vervolgens op in het bezit van Diederica Schutter (1774-1838), die regelmatig haar familie in Oosterland bezoekt.

NEDERLANDSE HOP

Wie het hopplantje in dit Herbarium ooit geplukt heeft en waar het vandaan komt is niet bekend.

In 2022 startten Hogeschool InHolland en Naturalis een onderzoek naar de teelt van hop in Nederland. Want ook al heeft ons land best succesvolle grote biermerken, de meeste bieren worden gebrouwen met hop uit het buitenland. Vroeger is er wel veel hop geteeld in Nederland, maar er werd op een gegeven moment minder bier gedronken, omdat er andere dranken kwamen, zoals wijn. Zo is de hopteelt uit Nederland verdwenen.

Er groeit weliswaar volop wildehop overal in ons land - in menig heg kun je het klimplantje vinden, maar deze is niet zo goed van kwaliteit als de veredelde buitenlandse hop. Bovendien houdt het plantje, als je er meer opbrengst van wilt, van een wat warmer klimaat, zoals in Duitsland en het zuiden van Engeland.

Op een gegeven moment kwam er een behoefte, vooral bij lokale bierbrouwers en de eigenaren van het Hollands Hophuis uit Amsterdam, dat hopvarianten verkoopt, om weer hop te gaan kweken voor de biermarkt om niet afhankelijk te zijn van de buitenlandse hopteelt.

Van het eeuwenoude plantje uit het Zierikzeese Herbarium is nog vrij groen blaadje afgehaald kunnen worden wat gebruikt wordt voor DNA-onderzoek. Bier brouwen van dit plantje zal nooit lukkenm maar met een beetje geduld, een paar decennia, is het wel mogelijk om weer hopteelt op Nederlandse bodem te hebben.

(foto's: Stadhuismuseum)

GESCHIEDENIS BIERPRODUCTIE

1000-1100

Na een periode van het brouwen van bier in huiselijke kring, ontstonden in Europa de eerste professionele bierbrouwerijen, aanvankelijk hoofdzakelijk in kloosters en abdijen.

1100-1200

In Europa kwamen universiteiten op, die zorgden voor en nieuw drinkpubliek: de studenten. Typerend is dat typische universiteitssteden vol stonden met biergelegenheden en brouwerijen.

1200-1300

Vanaf deze tijd werd het actieve gistingsproces gebruikt en werd hop steeds vaker toegepast. Er ontstonden veel brouwerijen in Europa.

1300-1500

In de periode 1349-1351 werden Europa en Azië getroffen door een verwoestende pandemie van de pest. De ziekte, veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis, werd verspreid door vlooien die op ratten leefden en bracht grote sterfte onder de bevolking. Na deze periode werd er meer bier gedronken omdat dit zuiverder was dan water en meer weerstand bood bij pandemieën. 

Aan het einde van de Middeleeuwen, rond 1500, consumeerden Europeanen gemiddeld zo’n 275 tot 350 liter bier per jaar, met regionale uitschieters boven de 400 liter. In de Nederlanden lag de bierconsumptie gemiddeld op 300 liter per persoon. Uit een onderzoek in 2021 bleek dat de Nederlandser 68,6 liter bier per jaar dronk.

1500-1800

In de periode 1450 tot 1750 gingen de ontwikkeling verder. Door de Reformatie verloren de kloosterbrouwerijen steeds verder aan macht en maakten onafhankelijke brouwerijen een sterke groei door. Vanaf 1700, toen de Verlichting en de Industriële Revolutie tot nieuwe uitvindingen leidden, zoals de thermometer in 1760 en de hydrometer in 1770, werd het brouwproces verder verbeterd en gemoderniseerd. James Watt’s verbeterde versie uit 1769, van de stoommachine van Newcomen, vormde het begin van de industriële massaproductie van bier.

1800-1900

In 1842 werd in Pilzen, Tsjechië, door brouwer Josef Groll het pils uitgevonden, ook bekend als gouden lager pils of pilsner. Pils is een biersoort dat tot stand komt via ondergisting en niet door bovengisting. Pils wordt ook wel lager genoemd, omdat het bij lagere temperaturen, namelijk tussen 8 en 15 graden Celsius, vergist wordt.

Een nieuwe ontwikkeling, de koeling van bier, vond plaats vanaf 1856 toen voor het eerst een koelmachine (in 1835 ontworpen door Jacob Perkins) gebruikt werd. In 1873 bracht de Duitse uitvinder Carl von Linde een verbeterde koelmachine voor bierbrouwers op de markt, die vergisting bij constante lage temperaturen mogelijk maakte. Voortaan kon lagerbier (pils) het hele jaar door gebrouwen worden en niet alleen in de wintermaanden.

Rond 1870 ontdekte de Franse wetenschapper Louis Pasteur de werking van gist. Hij ontdekte dat als bier vóór het afvullen verhit wordt tot een temperatuur van 70 tot 80 graden Celsius, schadelijke bacteriën en de gist sterven, waardoor bier langer houdbaar en beter van smaak blijft. Dit proces noemt men nog steeds pasteuriseren.

In 1883 slaagde de Deen Emil Christian Hansen er in om een methodiek voor reincultuur te ontwikkelen. Dit is een gistcultuur die bestaat uit één soort gistcellen en ervoor zorgt dat bier nog constanter van kwaliteit is.

In de jaren 1867 en 1871 kwamen er nieuwe accijnswetten in Nederland, die het voor bierbrouwers aantrekkelijker maakte om massaal bier te gaan produceren. Deze wetten ontketenden een ‘Nederlandse bierrevolutie’ en zorgden ervoor dat bier in Nederland een massaproduct werd.

1900-2025

Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) moest de overgrote meerderheid bierbrouwerijen noodgedwongen sluiten. Door deze wereldoorlog kelderde de bierproductie in Europa met liefst 70 procent, om pas vanaf de jaren 1950 weer aan te trekken.

In 1935 werd voor het eerst bier in blik geïntroduceerd, door het Amerikaanse biermerk Krueger Beer. Het openmaken van de blikjes bier was in de eerste decennia nog best lastig. Maar dit veranderde toen in 1966 het lipje op de blikjes kwam, waarmee de bierblikjes gemakkelijk en snel te openen zijn.

In de jaren 1980 kwamen er ook bierwinkels met tal van speciale biersoorten.

In Nederland waren er op 1 januari 2025 740 bierbrouwerijen. Dit is een daling van 40 ten opzichte van het jaar ervoor en de eerste daling sinds 2010, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

BIERPRODUCTIE ZIERIKZEE

Door de eeuwen heen werd er ook, met name in de binnenstad van Zierikzee, bier geproduceerd. Vaak was er naast het woonhuis een aparte ingang die toegang gaf toe de brouwerij achter de woning. Dit is nog heel duidelijk te zien in het pand Appelmarkt 16 (HEMA) en Havenpark 14.

Hieronder een opsomming van brouwerijen die uit archieven achterhaald zijn kunnen worden:



BIERBOUWERIJ 'IN DE EENHORE'

"Dbrouwery in de Eenhore" (In de Eenhoorn)

Havenpark 14 (Havenpark D 410)

Naamgeving:

- Eenhoren (1567) naar ‘Henrick Cornelisz. Eenhoren’. Volgens Stadsarchief Zierikzee, nr.1070.

- In de Eenhore (1639)

Gebouwd in 1659 als brouwerij van Eyne Eynoutse. De fraaie deur links was het toegangspoortje naar de brouwerij zelf.

(foto: Dateert uit juni 1952 en komt uit de collectie van Jan Stapper (1911-2002). J. Stapper was van 1947 tot 1977 stedenbouwkundig architect bij het toenmalig Rijksbureau voor de Monumentenzorg. De foto is gemaakt ten behoeve van een inventarisatie van restauratiewerkzaamheden op 3 en 4 juni 1952.

(foto: Zeeuws Archief, Beeldbank Schouwen-Duiveland, nr ZZE-2257)

Het huidige gebouw heeft een lijstgevel uit de 18e eeuw met restanten van de vroegere gevel uit de 17e eeuw. De bovendorpels van de benedenvensters en voordeur zijn versierd met snijwerk. Drie gevelstenen vermelden D'Brouwerij in den Eenhoorn en Anno 1639.Links van de voordeur naar het woonhuis is de ingang naar de voormalige brouwerij.

Op de stoep voor deze deur staan twee smeedijzeren stoephekken en links naast de voordeur bevindt zich een houten poortje met een zware eikenhouten deur met beslag.

Volgens documenten werd dit pand in 1652 bewoond door brouwer Thomas van der Schatte, die mogelijk ook de oprichter van de brouwerij was.

Wanneer de brouwactiviteiten zijn gestopt is niet bekend maar tot omstreeks 1840 waren er inwendig nog overblijfselen die op het gebruik van een brouwerij duidden.

Het gebouw kreeg in 1966 de status van rijksmonument.

Op dit moment 2025 zijn er in het pand appartementen gesitueerd, welke voldoen aan de eisen van deze tijd.

BIERBROUWERIJ 'IN 't HERT'

Nieuwe Bogerdstraat (Westzijde)

thans parkeerplaats

Naamgeving pand:

- In ’t Hert (Hart/het Witte Hert) 1659-1847

- de Bijekorf 1816-1820

Brouwerij, later zeepziederij.

De zeepziederij is afgebroken 1882, thans

parkeerterrein.

De gevelsteen (uit 1656) met de afbeelding van een springend hert met onderschrift: "IN 'T HERT" komt uit de gevel van de voormalige bierbrouwerij en is  ingemetseld in de muur van een flatgebouw in de Plevierstraat.

BIERBROUWERIJ 'DEN ORANJEBOOM'

Lange Sint Jansstraat (Oostzijde)

De exacte lokatie in deze straat onbekend, maar mogelijk in of nabij Langs Sint Jansstraat 19 omdat dit pand de naam 'de Koornwasserij' draagt.

- brouwerij 1660-1774

- Koornwasserij (en mouterij) 1782

BIERBROUWERIJ 'DEN ROODEN EENHOOREN'

Nieuwe Bogerdstraat

Exacte lokatie onbekend.

Naamgeving:

- 'den Rooden Eenhooren' 1662

brouwerij

BIERBROUWERIJ 'DE WAERELT'

Zaagmolen ?

Exacte lokatie onbekend.

Naamgeving:

- 'de Waerelt' 1664-1722

brouwerij

BIERBROUWERIJ 'DE SWAEN'

Krepelstraat 19

Naamgeving:

- 'de Swaen' 1675

brouwerij

Het pand is thans in gebruik als woning.

(foto: 1920-1925. Zeeuws Archief, Beeldbank Schouwen-Duiveland, nr ZZE-1908)

BIERBROUWERIJ 'DE CROON'
Adres onbekend ?

Naamgeving 'de Croon 1676

brouwerij

BIERBROUWERIJ 'HET WITTE PAERT'

Lange Sint Jansstraat 

exacte lokatie in deze straat onbekend.

- brouwerij

BIERBROUWERIJ 'DE WITTE LEEUW'

Nieuwe Bogerdstraat 54

Naamgeving: 'de Witte Leeuw' 1706-1832

brouwerij

In april 2007 werd onder de grond in de achtertuin een grote waterkelder aangetroffen.

(foto's waterkelder: Zeeuws Archief, Beeldbank Schouwen-Duiveland, nr X-0562 en nr X-0569)

BIERBROUWERIJ ' 'T SPRINGEND HERT'

Gegevens onbekend.

- brouwerij 't Springend Hert

Jacob Boudewijn Schaafze, is genoemd in een notariële akte van 10-09-1765 waarin werd aangegeven dat hij paardenknecht in de brouwerij " 't Springend Hert" te Zierikzee was.

LIKEURSTOKERIJ & DISTILEERDERIJ

'DE AREND'

VARREMARKT 18

Naamgeving: 'De Arend'  1866-1872

Likeurstokerij en distilleerderij in likeuren, bitters, genever en brandewijn.  B. Joppe Jz.

In een advertentie in de Zierikzeesche Nieuwsbode van 6 juli 1869 bood B. Joppe, Jz een aanzienlijke prijsvermindering door voordelig fabricaat bij steeds toenemende verbruik. Deze aangename keurig smakende Lincoln's Essences verkrijgbaar voor f2,75 per kan, f2,40 per hele en f1,20 per halve flesch, alsmede op fleschjes a 20 cent, met inbegrip van accijns en embalage verspreid door depots en agenten in het hele land.

BIERBROUWEN ANNO 2025

Het brouwen van bier in Zierikzee is niet alleen een ambacht uit het verleden. Ook vandaag de dag wordt dit ambacht uitgeoefend:

BIERBROUWERIJ 'DOMUS'

Sint Domusstraat 58
4301 CR Zierikzee
tel: 0111-402193

In 2020 begon Ernst van der Steen zijn Nano bierbrouwerij. De naam ‘Domus’ weerspiegelt het huiselijke karakter, waaruit het brouwproces voortvloeit. Geen grootschalige brouwerij, maar eerder een brouwinstallatie die op gezette tijden wordt opgetrokken. Een plek waar vakmanschap en creativiteit samenkomen om unieke brouwsels te creëren.

Bron van inspiratie ligt lokaal, geworteld in de pracht van Zierikzee, vandaar ook namen als: De Bok, De Dikke, De Neptunusen De Nobele.

De zorgvuldig geselecteerde ingrediënten geven de bieren een authentieke smaak. Domus gelooft in de kracht van ongefilterde creativiteit. De bieren zijn puur en eerlijk, niet gepasteuriseerd en ongefilterd. Dit kan resulteren in een vleugje bezinksel onderin de fles, een herinnering aan het ambachtelijke proces.

Bierbrouwerij de 'Domus',

Telefoon: 0111-402193

E-mail: via contactformulier op de website

In Zierikzee verkrijgbaar:

• Drinks & brasserie Proost, Haringvlietplein 11, 4301 XG Zierikzee
• Slijterij St. Patrick, Visstraat 10, 4301 CC Zierikzee
• via webshop 'Domus'

BIERBROUWERIJ 'DE EENHOORN'

Industrieweg 50-0010 
4301 RS Zierikzee

Met de slogan "Water is pas lekker als het door de brouwerij is geweest", begon Evert Dilst in 2020 als hobby-brouwerij en heeft zich al snel in 2021 als micro-brouwerij geregistreerd.

De brouwerij bestaat uit meerdere ketels: een maischketel met filter en een brouwketel met een capaciteit van 30 liter. De vergistingsvaten hebben een totaalvolume van 240 liter.

Er wordt ongefilterd ongepasteuriseerd bier gebrouwen voor een breed publiek.
Met enige regelmaat brouwen ze exclusieve seizoensbieren in kleine batches die uitsluitend op fles te verkrijgen zijn.

De naam van deze bierbrouwerij, 'de Eenhoorn', is ontleend aan de voormalige bierbrouwerij "Dbrouwery in de Eenhore" (In de Eenhoorn) die rond 1639 gevestigd was in het pand, Havenpark 14 in Zierikzee.

Bierbrouwerij de 'Eenhoorn',

Telefoon: 06-54666295

E-mail: info@eenhoorn-brouwerij.nl

In Zierikzee verkrijgbaar:

• Drinks & brasserie Proost, Haringvlietplein 11, 4301 XG Zierikzee
• Café de Biet, Nieuwe Haven 141, 4301 DL Zierikzee
• Slijterij St. Patrick, Visstraat 10, 4301 CC Zierikzee
• via webshop 'De Eenhoorn'

pagina aangemaakt: 31-07-2025

laatst gewijzigd: 03-08-2025