breede brug
Breede brug of Gasthuisbrug. (in de volksmond Steenenbrug genoemd)
Zierikzee dankt zijn ontstaan aan een kreek, de Ee, waarlangs zich een nederzetting vormde. Bij de Dam werd de kreek afgedamd. De dijken langs de kreek werden herschapen in kaden. Het restant van de kreek laat zich herkennen in de Oude Haven en het aansluitende gedeelte tussen de Scheepstimmerdijk en de Vissersdijk naar het gemaal ’t Sas. Even verderop, waar nu de Rijksweg loopt, mondde de Ee uit in de Gouwe, het water dat Schouwen tot 1610 van Duiveland scheidde.
De haven had een zijtak gekregen, die via de Mol naar de Schuithaven liep en verder in noordelijke richting waar deze uitkwam in de stadsgracht. Op de overgang van de Mol, de Dam en de Schuithaven liep het water onder de straat door. In 2017 werd bij de rioleringswerkzaamheden het gewelf ervan blootgelegd. Bij deze kruising stond een gebouwtje met daarin een spuisluis. Bij vloed werd de sluis geopend zodat het achterliggende deel vol kon lopen. Bij eb kon worden gespuid om de haven op diepte te houden. Om het effect te vergroten lag daar een mol of krabbelaar, een vaartuig met aan de onderkant haken waarmee de bodem werd losgewoeld. In het Stadhuismuseum is een model aanwezig.
Over de haven lagen drie bruggen, het nog bestaande Witte bruggetje tussen de Noord- en Zuidhavenpoort, een houten brug bij het Kraanplein en een brede, stenen brug tegenover de Gasthuiskerk. Deze brug dateerde van omstreeks 1430 en had een houten voorganger. De brug fungeerde lang als een centrale plaats waar bijvoorbeeld afkondigingen plaatsvonden. Vanwege de slechte staat van de kademuren, de omstandigheid dat van de haven aan weerszijden van de Stenen- of Bredebrug nauwelijks gebruik werd gemaakt en het slib, dat vaak droog lag, een vieze lucht verspreidde, werd na het midden van de negentiende eeuw de roep om tot demping over te gaan steeds luider. Na veel discussie besloot de gemeenteraad op 26 mei 1871 om een deel van de Oude Haven te dempen en het restant van de Oude Haven en de Nieuwe Haven uit te diepen. Even werd nog overwogen ook het deel waar nu het Havenpark ligt te dempen, maar daarvan werd afgezien. Dat laatste besluit werd met een krappe meerderheid genomen. De stemverhouding in de gemeenteraad was zes tegen en zeven voor demping. Tot de werkzaamheden behoorden ook het dempen van de Molsluis en Schuithaven en het uitdiepen van de Zwemhaven, die lag tussen de Schuithaven en de stadsgracht.
(foto: Gezicht op de haven, met de Stenen of brede brug, vanuit het noordwesten, vanaf het huidige Havenplein. Links de Kleine of Gasthuiskerk, grotendeels verscholen achter bomen. (Prent uit 1745) Zeeuws Archief, Topografisch Historische Atlas Schouwen-Duiveland (THASD), nr THA-0995.).
OUDERDOM
In het keurboek van 1429 werd bepaald waar de vis verkocht moest worden. Verse haring moest op de Gasthuisbrug ter verkoop worden aangeboden. Overtreders werden gestraft met een boete van drie ponden Vlaams. In 1470 werd de markt overgebracht naar het zuidzijde van het Tarmanslop. Dit straatje werd vanaf die tijd Visslop (thans Visstraat) genoemd. Gezien de vermelding in het keurboek kun je concluderen dat de brug van voor die tijd dateren. In de Zierikzeesche Nieuwsbode van 18 januari 1872 wordt aangehaald dat met de afbraak van de brug een begin is gemaakt.
UITERLIJK
De brug werd als een van de oudste en voornaamste bouwwerken van de stad beschouwd. De brug had een lengte van 20 el (13,6 meter; 1 el is ongeveer 68 cm) en rustte op 2 stenen bogen. Het was bekend dat in het jaar 1547 de brug door oudheid was vervallen en toen werd hersteld en aanzienlijk verbeterd.
In 1651 werd wel een besluit genomen om de brug te verlengen, maar dit werk werd nooit uitgevoerd.
Voorheen was de brug aan weerszijden bezet met een zware borstwering van blauw arduin en wit hardsteen, ter hoogte van tussen de 4 a 5 voet. (ongeveer 1,5 el), binnenwaarts met een stenen insnijding van ongeveer anderhalf voet (0,78 el) hoog en anderhalf voet (0,47 el) breed, met in het midden van twee half ronden gebouwd, met op de hoeken een pilaar opgemetseld met ronde bollen, terwijl aan de vier hoeken van de brug vier zwaardere pilaren stonden. Toen de stad in 1576 de heerlijkheden van de Vier Bannen (Nieuwerkerk, Ouwerkerk, Kapelle en Botland (Duiveland)) uit de nalatenschap van Maximiliaan van Bourgondië door aankoop verkregen had, werden als teken daarvan op deze pilaren vier grauw arduinen stenen leeuwen geplaatst, houdend de wapens van de gemelde heerlijkheden. De borstwering met haar pilaren bleek later te zwaar voor het grondwerk van de brug en door te kostbaar onderhoud zijn in de jaren 1733 en 1734 afgebroken. In plaats daarvan werd aan weerszijden van de brug een ijzeren hek gesteld waardoor zij dan ook een ruimer en sierlijker zicht kreeg. Bij een vernieuwing van de bestrating van de brug in 1702 werden er kompas-streken opgebracht waarbij men een miswijzend kompas gevolgd heeft. Her aangebrachte kompas in de vorm van een lelie wees een gehele windstreek westelijker aan dan het ware Noorden en tekende zo Noord ten westen aan.
Foto: Zeeuws Archief, Zeeuws Genootschap, Zelandia Illustrata, Prentbriefkaarten, nr 7101
GEDENKSTEEN
Op deze foto is een fragment te zien van de gedenksteen, ooit ingemetseld aan de oostzijde van de brug over de Oude Haven tegenover de Gasthuiskerk, t.g.v. het herstel van de kademuren in 1816.
Op de prentkaart van de brug (Zeeuws Archief, Zeeuws Genootschap, Zelandia Illustrata, Prentbriefkaarten, nr 7101) is aan het begin van de brug de achterzijde van dit gedenkmonument zichtbaar.
Bij sloop van de brug in 1872 is deze verwijderd. Op 1 april 1974 werd de steen terugggevonden op een terrein aan de St. Joostmeet. (foto: Zeeuws Archief, Beeldbank Schouwen-Duiveland, nr ZM-0150.
GEBRUIK
In vroeger tijden diende de brug als openbare strafplaats. Op zondagen door werd door Baljuw, de burgemeester en Schepenen de namen van personen voorgelezen die in die week voor de Vierschaar stonden gedagvaard. Ook geboden van verkochte huizen en landen of die in de ban te doen werden daar voorgelezen. Verder werd ook aan de zuidzijde van de brug de 'Schouwsche Korenmarkt' gehouden.
In de tijd tot 1872 werd de brug ook gebruikt als ruimte voor de kermis.
LOCATIE
Destijds gesitueerd op het huidige Havenplein, tussen Visslop (Visstraat) en Gasthuiskerk.
pagina aangemaakt: 10-07-2025
laatst gewijzigd: 20-07-2025