stoeppalen
Een stoeppaal is een paal die in vroeger tijden werd gebruikt om de stoep, die particulier bezit was, af te scheiden van de openbare rijweg. Stoeppalen hadden niet de functie om het verkeer te weren, maar om particulier en openbaar gebied te scheiden.
Vaak bevond zich langs de stoep, voor de herenhuizen, een rij van deze hardstenen palen die onderling door smeedijzeren kettingen waren verbonden.
Stoeppalen waren soms bijzonder fraai afgewerkt en voorzien van wapenschilden en versieringen in diverse stijlen, van renaissance tot Lodewijk XVI-stijl. Soms is er zelfs sprake van "mannelijke" stoeppalen (met een schild) en "vrouwelijke" stoeppalen met een ruitvormig ornament. Tegen het einde van de 17e eeuw, toen het leven zich meer en meer binnenshuis begon af te spelen, raakten de stoeppalen geleidelijk in onbruik.
Men dient stoeppalen niet te verwarren met verkeerswerende palen zoals schamppalen en Amsterdammertjes
Op menige straathoek in de stad worden nog vele typische stootstenen aangetroffen die door hun profilering herinneren aan de middeleeuwse driebeukige kruiskerk, de sint lievens monsterlerk met een enorm koor en een krans van maar liefst 27 kapellen, een gebouw zo groot als de Haarlemse St Bavo en de Bossche St Jan. Voorbeelden hiervan zijn Korte sint janstraat/Poststraat, Hoge Molenstraat en Schuithaven
Vaak wordt ook gedacht dat de hoeksteen op de hoek van de Oude Haven en Pottenbakkerstraat een restant is van deze kerk waarvan veel stenen versieringen na de brand klein werden geslagen en vele grafzerken als stoepsteen verder verwerkt.
Maar deze steen is de top van een vrij grote stoeppaal waarvan de profilering niet middeleeuws is maar typisch is voor de Hollandse Renaissance. Vergelijking met dergelijke gaaf gebleven stoeppalen in Nederland leerde dat dit stuk uit de eerste helft van de 17e eeuw stamde en niet uit de bouwtijd van de kerk (15e eeuw)
Een dergelijk, gaaf gebleven, stoeppaal bevindt zich in Zeeland nog in Domburg op 't Groentje. In de rest van Nederland bevinden zich nog slechts 40 van dergelijke monumentjes. Terschelling: 9,; Bergum: 1; Franeker: 3, Dijksema 1?: Uret 1?: 1, Elburg: 2, Bloemendaal: 6, Oudewater: 3, Nieuwpoort: 1, Gorinchem 1, Zaltbommel: 3, Grave 2, Domburg: 1, Middelburg: 2, Oost Souburg: 1 en Sluis 1
Deze nieuwe stijl (na de laat-Gotiek) is vooral toegepast op allerlei burgerlijke gebouwen en valt samen met de opbloei van de Hollandse en Zeeuwse steden in de Gouden eeuw. Een beroemd bouwmeester die beïnvloed is door Vredeman de Vries was Lieven de Key (Vleeshal Haarlem) Ook in de topgevels van Groningen treffen we dit ornament aan.
Door de verdienstelijke decorateurs vervaardigde stoeppalen uit de eerste helft van de 17 eeuw waren de statussymbolen van de rijke kooplieden. De buitenversiering van hun huizen was volgens de mode van die tijd. In de op van de paal was een blank wapenschild gemaakt, waarin een wapen kon worden geschilderd. Het Zierikzeese exemplaar heeft een ruitvormig wapenschild. Heraldisch is dit bestemd voor een vrouwelijk wapen. Het hartvormige schildje van de afbeelding is bestemd voor een mannelijk wapen.
Het is wel waarschijnlijk dat het exemplaar aan de Oude haven oorspronkelijk op een andere plaats heeft gestaan
STOEPPAAL
en ander voorbeeld van een oude stoeppaal, nu gebruikt als schamp- of stootpaal betreft een steen opp de hoek van de Watermolen en Korte Nobelstraat.
Op de tekening op de steen kun je zien dat dit een fragment isDoor vergelijking met andere stukken in het land kan gereconstrueerd worden dat dit een stoeppaal is die in een kunsthistorische literatuur beschreven wordt als : laat-gotiek, eind 16e eeuw.
De profilering van de paal is te vergelijken met de wijze waarop men in die tijd een venster of nis verdeelde: in het midden een zuiltje tussen twee uithollingen afgesloten door een "driepas".
Op deze stenen treffen we altijd twee schildjes aan bestemd voor het wapen van de huiseigenaar
Zeer zelden worden deze palen nog in Nederland aangetroffen:
6 in Haarlem en omgeving
4 in Gouda
4 in Hoorn en omgeving
2 op texel
1 in Loosduinen bij Den Haag
1 uit Amsterdam (in Rijksmuseum Amsterdam)
1 uit Zutphen (in Rijksmuseum Amsterdam)
Het fragment op de hoek van de Watermolen en Korte Nobelstraat is zeldzaam genoeg om in bescherming te worden genomen
bron Frans Beekman
brokstukken kerk afgebrand in 1832 mooiste pottenbakkerstraat typisch straatje zonder woningen
Een schamppaal of schampsteen, boordsteen of stootsteen is een paal of steen die zich op de hoek van een straat bevindt of tegen een inrijpoort is geplaatst om schade door aanrijdingen te voorkomen. De vorm en plaatsing is zodanig dat de wielen er als het ware vanaf glijden en dat de (uitstekende) wagenassen er niet tegenaan stoten. Om deze reden staan de schamppalen schuin opgesteld of hebben een schuine zijde.
In vroeger tijden waren de schamppalen van hardsteen. Indien voorhanden werden soms ook zwerfkeien en zelfs kanonslopen als zodanig gebruikt. Tegenwoordig worden voor dit doel betonnen palen gebruikt. De nog aanwezige hardstenen schamppalen worden veelal als monument beschermd.