Ben Joppe (1915-2007)

Als het gaat over de relaties tussen Zeeland en Japan wordt graag gewezen op de waterstaatsman Johannis de Rijke (1842-1913), die in het Aziatische land grote werken verwezelijkte. Bij de haven van zijn geboortedorp Colijnsplaat staat zijn standbeeld, een kopie van het beeld in Nagoya. Maar even goed kunnen we de schijnwerper richten op iemand die veel heeft betekend voor de culturele relaties tussen Nederland en Japan: de Zierikzeeënaar Ben Joppe. Hij was in zijn geboortestad een vrijwel vergeten kunstenaar. Dankzij de door Joppe zelf opgerichte stichting, die in 2011 naar voren trad met een tentoonstelling in de Zeeuwse bibiotheek komt daar verandering in, en terecht.

De band van Ben Joppe met Zierikzee bleef, hoewel hij het grootste deel van zijn leven elders woonde. Hij werd er geboren en kwam weer terug om er te overlijden op 92-jarige leeftijd. De levensgang sloot perfect aan bij zijn persoon. Zelf schreef hij daarover: "De verrassende ontdekking was, dat ik nu weet dat er in feite niets veranderd is - ik ben nog steeds die persoon van toen... Het doet goed te weten... dat ik me nog zo nauw verwant voel met die jongen die ik toen was..." Over zijn geboorte in het pand van kruidenier Willem Joppe in de Poststraat (thans De Zonnehoed van Bens achterneef Daniël Joppe en echtgenote) lag een schaduw. De moeder was veel te zwak om te zorgen voor haar tweede kind. Na de geboorte van Benjamin namen die ongehuwde zussen van Willem een kordate beslissing. Bens broer Daan bleef bij zijn ouders en Ben ging mee met de tantes waar hij opgroeide in hun handwerkzaak aan het Havenpark.

Na de Christelijke lagere school bezocht hij de Hogere Burgerschool aan de Manhuisstraat. In die jaren schreef hij in de schoolkrant Contact en raakte hij geïnteresseerd in kunst. Even studeerde hij bouwkunde in Utrecht maar al snel werd dat letterkunde in Amsterdam nadat hij staatsexamen gymnasium had gedaan. Daarna ging hij in dienst waar hij in 1939 afzwaaide als reserve luitenant bij de infanterie.

Vervolgens trad hij in dienst van de firma Jacobson Van den Berg & Co., een technische handelsmaatschappij. Voor deze firma kwam hij in Indië terecht. Daar maakte hij moeilijke jaren mee in een Jappenkamp. In deze periode ontstonden Bens interesse in de Japanse cultuur en in het Zenboeddhisme. Beide hebben hem diep beïnvloed.

In de jaren vijftig verbleef hij in Canada en vestigde zich daarna in Osaka en later in Tokio. Daar ging hij schilderen en tekenen. Deze Europeaan bleek een enorme affiniteit te hebben met de Japanse kunst. Een tentoonstelling in 1958 werd een doorslaand succes. Zijn abstracte kunst sloeg op een enorme manier aan. In Japan werd Ben promotor van het platenlabel Phonogram. Hij correspondeerde met de schrijver Graham Greene, sloot contracten met avant-garde Japanse musici, zoals Tru Takemitsu, en met de Nederlandse schilder Karel Appel voor diens plaat Musique Barbare. Deze Japanse tijd, waarin hij kunstenaarschap combineerde met zakelijke activiteiten in de culturele sector, werd afgesloten met het directeurschap van het Nederlands Paviljoen van Expo '70 in Osaka.

Na enkele omzwervingen keerde Ben in 1966 in Japan terug om daar te gaan werken aan de promotie van muziek voor Phonogram, een dochteronderneming van Philips. Vijf jaar later werd Ben de privésecretaris van Bernard Haitink, de beroemde Nederlandse dirigent van het Concertgebouworkest. Die functie bracht hem ten slotte terug naar Nederland. Dat bleef hij tot 1991. Daarna ging hij zich wijden aan de kunst waaraan hij in de tussentijd nauwelijks was toegekomen. Ben vestigde zich in Frankrijk maar kocht ook een huis in Zierikzee. In 1993 ontmoette hij in Amsterdam de jonge kunstenaar Guido Pera en sloot met hem vriendschap. Zij hebben elkaar wederzijds sterk beïnvloed. In die jaren bleef hij intensief schilderen tot 2007. Ben Joppe liet een omvangrijk oeuvre na van ettelijke honderden kunstwerken. Zijn mooiste doeken komen recht uit het hart en lijken vaak – bewust of onbewust – op bloeiende tuinen. Joppe noemde ze de bladzijden van zijn dagboek.

Al deze bijzonderheden zijn te lezen in een fraai boek over Ben Joppe, geschreven door Marty Bax.

Zie ook: www.stichtingbenjoppe.nl

bewerkte tekst: Huib Uil, gemeentearchivaris van Schouwen-Duiveland en stichting Ben Joppe